De nieuwe werkwijze bij arbeidsongevallen van Arbeidsinspectie kan voor de werkgever risico’s en onzekerheden met zich meebrengen. Werkgevers doen nu zelf onderzoek naar bepaalde meldingsplichtige arbeidsongevallen.
Met Arbeidsongeval: leren door bedrijf staat voorop, door de AI in januari 2023 gepubliceerd, informeert de AI over het nieuwe beleid en werkwijze voor meldingsplichtige arbeidsongevallen.
Melden van een ongeval
Op grond van art. 9, eerste lid Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) is de werkgever verplicht arbeidsongevallen die leiden tot de dood, blijvend letsel of een ziekenhuisopname direct melden aan de Arbeidsinspectie. En, voor gecertificeerde bedrijven, aan de certificerende instantie! Daarbij is het bedrijf verplicht zo spoedig mogelijk te rapporteren over het aan de Arbeidsinspectie. Die rapportageverplichting, het ongevalsrapport, is onderdeel van het nieuwe beleid van de AI.
Door het grote aantal meldingen en onderzoeken staat de capaciteit van de Arbeidsinspectie enorm onder druk. In de nieuwe situatie bezoekt de AI de ongevalslocatie na een arbeidsongeval en beslist daarbij of de AI zelf een onderzoek instelt of het onderzoek laat uitvoeren door de werkgever.
De AI onderzoekt altijd zelf de arbeidsongevallen met dodelijke afloop, zaken waarbij het slachtoffer jonger is dan 18 jaar of waarbij een familielid is betrokken. Deze situaties worden niet aan de werkgever overgelaten.
Rapportage en verbeterplan
Wanneer de werkgever het onderzoek mag doen, moet hij binnen vijftien werkdagen zelf een werkgeversrapportage met een verbeterplan opstellen. Deze rapportage wordt door een AI inspecteur beoordeeld.
Wanneer de rapportage en het verbeterplan afgekeurd worden volgt alsnog een onderzoek door de AI zelf. En dat kan leiden tot een boete.
Keurt de AI de rapportage en het verbeterplan goed, dan volgt een bedrijfsbezoek door de AI waarbij de uitvoering van de verbetermaatregelen bekeken wordt. Bij onvoldoende uitvoering van de verbetermaatregelen kan alsnog een boete van de AI volgen.
Het is nog onduidelijk welke criteria de Arbeidsinspectie hanteert om de rapportage en het verbeterplan goed of af te keuren.
Leren van ongevallen en onderzoek naar de oorzaak
Door zelf onderzoek te doen en meer te richten op de onderliggende oorzaak van een incident wordt het lerend effect voor het bedrijf veel groter en reduceert hiermee de kans op herhaling van een vergelijkbare situatie, met mogelijk opnieuw een ongeval tot gevolg. De uitkomst van een onderzoek kan leiden tot aanpassing van de werkwijze, aanvullende training en instructie van de medewerkers en het management en/of investering in veiligheidsmaatregelen. Hiermee wordt gewerkt aan het structureel verbeteren van de veiligheidscultuur binnen de organisatie.
Het doel van de Arbowetgeving is zorgen voor veilige arbeidsomstandigheden. Door investeringen in verbeteringen van de veiligheid(scultuur) wordt meer bereikt dan met een boeteoplegging.
Maar….
Uit de ervaringen blijkt dat aan een arbeidsongeval in het algemeen een of meer overtredingen van de Arbowet en/of het Arbobesluit voorafgaan, van vrij algemeen geformuleerde verbods- en gebodsbepalingen. Bijvoorbeeld art. 32 Arbowet: “Het is de werkgever verboden handelingen te verrichten of na te laten in strijd met deze wet of de daarop berustende bepalingen indien daardoor, naar hij weet of redelijkerwijs moet weten, levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid van een of meer werknemers ontstaat of te verwachten is”. En ook aan het gebod van art. 5 Arbowet met betrekking tot het hebben van een RI&E. Voor dergelijke overtredingen kan een werkgever in principe een boete krijgen.
Rapportage binnen 15 dagen
In de door de werkgever opgestelde werkgeversrapportage moeten ook overtredingen van de Arbowet en het Arbobesluit worden omschreven. Daarmee informeer je zelf de Arbeidsinspectie over overtredingen die kunnen leiden tot een bestuurlijke boete of strafrechtelijke vervolging….
Het door de werkgever op te stellen verbeterplan moet maatregelen bevatten die de werkgever ook daadwerkelijk gaat implementeren om vergelijkbare ongevallen in de toekomst te voorkomen. Het goed onderzoeken van een ongeval kost tijd, binnen 15 dagen opsturen is dan misschien wat kort, ook gezien de tijd die de AI doorgaans zelf nodig heeft voor een ongevalsonderzoek.
De Arbeidsinspectie heeft in 2020 aangegeven dat zij bij een goedgekeurd verbeterplan geen boete oplegt, deze duidelijkheid ontbreekt in het bericht van 9 januari 2023. Daarin staat alleen dat een niet-goedgekeurde rapportage en verbeterplan leidt tot eigen onderzoek van de Arbeidsinspectie en dat dit onderzoek kan leiden tot een boete. Vast staat ook dat een volgens de Arbeidsinspectie onvoldoende geïmplementeerd verbeterplan kan leiden tot een boete.
Gedwongen meewerken aan eigen veroordeling? Bron arbo-oline:
“De nieuwe werkwijze is praktisch, efficiënt en oogt sympathiek, maar is niet zonder meer onproblematisch.
Uit de Algemene Wet bestuursrecht (Awb) volgt namelijk dat “degene die wordt verhoord met het oog op het aan hem opleggen van een bestraffende sanctie, […] niet verplicht [is] ten behoeve daarvan verklaringen omtrent de overtreding af te leggen”. (art. 5:10a, eerste lid Awb). Die bepaling is beperkt tot het verhoor van de overtreder. Maar het achterliggende beginsel dat iemand niet hoeft mee te werken aan zijn eigen veroordeling, is daartoe niet beperkt. Dit ‘nemo tenetur’-beginsel ziet voornamelijk op de verklaringsvrijheid van de overtreder en niet op materiaal dat onafhankelijk van de wil van de overtreder bestaat. Dat volgt uit jurisprudentie van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Die verklaring kan ook een verklaring zijn die wordt vastgelegd in een rapportage. De rapportageplicht is mogelijk in strijd met het niet hoeven meewerken aan de eigen veroordeling
De door de werkgever naar aanleiding van een arbeidsongeval op te stellen rapportage kan zijn opvattingen bevatten over het ontstaan van het arbeidsongeval en de omstandigheden waaronder dat heeft plaatsgevonden. Daarmee is de verplichting een dergelijke rapportage op te stellen dus mogelijk in strijd met het recht om niet mee te hoeven werken aan de eigen veroordeling. Het opstellen van de rapportage zou immers tot boeteoplegging kunnen leiden.
Is de werkgever met deze nieuwe werkwijze gedwongen mee te werken aan zijn eigen veroordeling? Deze discussie willen we uiteraard liever vermijden. Het is daarom zaak bij het opstellen van de rapportage goed onderscheid te maken tussen vaststaande feiten en interpretaties van die feiten. Die interpretaties zijn uiteraard afhankelijk van de wil van de overtreder. Interpretaties zullen zoveel mogelijk moeten worden vermeden, om zeker te stellen dat de werkgever door het opstellen van de rapportage niet meewerkt aan de eigen bestraffing.”
Belangrijk blijft allereerst het voorkomen van incidenten. Maar neem gewoon contact op met de Arbeidsinspectie wanneer je niet zeker weet hoe je moet omgaan met de behandeling van een ongeval. Wat ons bindt is een gezamenlijk doel; het veiliger maken van de werkomgeving en het voorkomen van ongevallen.
